Bài 56
Bạn tri âm là một loại trí tuệ của cuộc sống
Làm người quý ở chỗ tương tri, hà tất cần đến vàng và tiền.
Sống ở trong thế gian, ai cũng phải quan hệ với người đủ các thành phần. Có người chỉ quen sơ sơ, có người trở thành bằng hữu, tri kỷ, có người lại trở thành địch nhân.
Một người vừa không có bằng hữu, lại vừa không có kẻ thù, đấy là người tầm thường. Một người nếu không có khuyết điểm nổi bật, thường cũng không có ưu điểm nổi trội. Quan hệ bằng hữu là nhu cầu của cuộc sống, cũng là con đường hoàn thiện bản thân, nâng cao nhân cách.
Người ta thường nói: Lửa rực luyện vàng thật, hoạn nạn biết tri kỷ. Lại nói: Đường dài biết sức ngựa, lâu ngày rõ lòng người. Quan hệ trong thời gian ngắn, tình bạn đến nhanh là không đáng tin cậy, nó đến nhanh thì đi cũng nhanh. Bạn bè giả tạo sẽ giống như cái bóng của mình, khi ra chỗ sáng thì nó theo sát bên cạnh mình, khi đi vào chỗ tối thì nó lập tức biến mất.
Kết bạn phải kết lòng, không thể không thận trọng; đối đãi người nên thành thật và hết lòng.
Bạn bè chân chính, đến chết không rời nhau; tri âm chân chính, ý hợp tâm đầu, không được có một chút giả dối, giống như đôi mắt không được vướng bụi. Chung Tử Kỳ là người có thể thưởng thức tiếng đàn cao sơn lưu thuỷ của Bá Nha. Khi Chung Tử Kỳ chết Bá Nha liền đập vỡ cây đàn không chơi đàn nữa, và than rằng từ nay không còn bạn tri âm nữa. Cho nên người đời sau than thở: Ngàn vàng dễ kiếm, tri âm khó tìm! Đời người có được một người bạn tri kỷ là đủ lắm rồi!
Giữa bạn bè, chân thành là chất kết dính, kết liền hai trái tim với nhau, chân thành là cầu nối, câu thông tình cảm với nhau. Đem lòng so lòng, đem tâm đổi tâm, giữa bạn bè sẽ đạt đến sự thăng hoa của mỹ và ái. Có được bằng hữu chân chính phải trả cái giá bằng sự chân thành, cái giá của sự chân thành phải cần đến một nhân cách lớn, bao gồm đạo đức cao thượng, ý chí kiên định và trí tuệ phi phàm.
Đối đãi bạn bè một cách chân thành, nên giữ chữ tín, giữ lời hứa. Lời nói phải đáng tin cậy, việc làm phải có kết quả. Quan hệ tình thâm ân ái như phu thê, biển cạn đá mòn lòng không đổi, bão táp mưa sa tình cảm vẫn không lay chuyển.
Chọn bằng hữu, nhất định phải tìm người có hành vi đúng đắn, cùng nghiên cứu thảo luận học vấn, có ích đối với sự trưởng thành của mình. Hạn chế hoặc không tiếp cận với những người có hành vi thấp hèn, miệng lưỡi lợi hại, xúi giục người khác làm bậy.
Kết bạn bằng tiền bạc, khi hết tiền thì hết bạn; vì ham sắc đẹp mà kết giao, đến khi dung nhan phai tàn thì tình cảm sẽ đổi thay. Kết bạn vui qua đường duy trì không quá một ngày; kết bạn rượu chè duy trì không quá một tháng; quan hệ bạn bè dựa vào thế lợi để kết giao duy trì không quá một năm; chỉ có bạn bè cùng chí hợp đạo mới có thể bền chặt suốt đời không thay đổi.
Hoa hồng cần đến lá xanh để che chở, hàng rào cần đến cọc móng để chống đỡ, con người sống ở đời không thể không có bằng hữu. Chọn bạn tốt là một việc trọng đại của một đời người; có được bạn tốt, tìm được bạn tri âm tri kỷ, là một loại trí tuệ của cuộc sống.
Lý Bạch (Đời Đường)
Bài 57
Sống hợp đạo lý
Rời xa người tài năng thì kiến thức thiển lậu, nên quan hệ với người đạo đức cao thượng. Không nên học đòi thói ngốc nghếch của trẻ con, mà nên có khí phách và độ lượng của người lớn, không nên chỉ lo toan tính cá nhân, mà nên quan tâm cả thiên hạ, không nên chỉ nghĩ đến đời mình, mà nên nghĩ đến cả đời sau, không nên chỉ cầu để người khác biết mình, mà nên để trời biết mình, không nên cầu sống chung với thế tục, mà nên cầu sống hợp với đạo lý.
Đối nhân xử thế, nếu mang lòng khinh mạn, lòng giả dối, lòng đố kỵ, lòng hoài nghi, sẽ làm cho người khác coi thường mình, người quân tử tuyệt đối không làm vậy. Lòng khinh mạn, tức mình không bằng người nhưng lại thích coi thường người khác. Nhìn thấy người khác thua mình và cầu cạnh mình, trước mặt tỏ ra ngạo mạn, sau lưng chế giễu người khác. Loại người này nếu tự kiểm điểm lại bản thân sẽ thấy rất lấy làm xấu hổ. Lòng giả dối, tức lời nói quanh co, nhìn bên ngoài có vẻ rất tốt, thực ra trong lòng hoàn toàn không phải như vậy. Ban đầu mọi người đều rất tín nhiệm ngưỡng mộ, nhưng một thời gian lâu sẽ lộ nguyên hình, bị mọi người ruồng bỏ. Lòng đố kỵ, tức luôn muốn mình hơn người khác, nghe nói tốt về người khác đâm ra ganh ghét, nghe nói người khác thua mình tỏ ra đắc ý. Như vậy thực ra không có hại cho người khác, còn mình thì gây thù kết oán với người. Lòng hoài nghi, tức người khác nói một câu, vốn không có ý đó, nhưng cứ suy nghĩ mãi, cho rằng họ đang chế giễu mình, điều người khác chế giễu mình vẫn làm lơ như không nghe thấy. Như vậy lẽ nào không đỡ được rắc rối sao?
Tạ Lương Tá (Bắc Tống)
