TRỌNG ĐỨC (重 德)

Hán văn:

重 為 輕 根. 靜 為 躁 君. 是 以 聖 人 終 日 行 不 離 輜 重. 雖 有 榮 觀, 燕 處 超 然. 奈 何 萬 乘 之 主, 而 以 身 輕 天 下? 輕 則 失 根, 躁 則 失 君.

Phiên âm:

1. Trọng vi khinh căn. Tĩnh vi táo quân. 

2. Thị dĩ thánh nhân[1] chung nhật hành bất ly tri trọng.[2] Tuy hữu vinh quan,[3] yến xử [4] siêu nhiên.[5]

3. Nại hà [6] vạn thặng [7] chi chủ, nhi dĩ thân khinh thiên hạ. Khinh tắc thất căn [8], táo tắc thất quân. 

Dịch xuôi:

1. Nặng là gốc của nhẹ. Tĩnh là chủ của xao động. 

2. Cho nên thánh nhân suốt ngày rong ruổi, mà không bỏ mất sự trang trọng, yên tĩnh. [9] Tuy sống trong vinh hoa, mà lòng vẫn thung dung sống vượt lên trên. 

3. Tại sao vua một nước có muôn cỗ xe lại đem thân coi nhẹ thiên hạ. Nhẹ ắt mất gốc, xao động ắt mất chủ.

Dịch thơ:

1. (Người) trang trọng hơn (người) nhẹ (dạ)

(Người) thung dung chúa (gã) long đong. 

2. Đường đường là đấng thánh nhân,

Suốt ngày rong ruổi, vẫn không buông tuồng. 

Tuy rằng ở chỗ cao sang,

Tâm hồn thư thái, chẳng màng phồn hoa. 

3. Làm vua thống trị sơn hà,

Cớ sao dở thói kiêu sa lộng quyền. 

Buông tuồng là mất căn nguyên. 

Lo toan trăm nỗi là quên mất Trời. 

BÌNH GIẢNG

Chương này dạy ta hai điều:

1. Sống cho trang trọng

2. Sống cho yên tĩnh

Chúng ta phải sống trang trọng vì tâm niệm rằng: trong mình ta, gồm đủ thiên lý, thiên đạo, gồm đủ tam tài (thiên, địa, nhân) tam bảo (tinh, khí, thần). 

Lý Long Uyên khi bình chương này đã viết đại khái như sau: «Người quân tử đem một thân một mình mà suy hành cho cả thiên hạ; khi làm, hoặc ngơi nghỉ; khi nói năng hay im lặng, đều cảm thấy là do thiên lý lưu hành. Bất kỳ ở địa vị nào (vua, tôi, cha, con), cũng lấy cương thường luân lý để bảo đảm cho sự trang trọng mình; mỗi khi ứng sự tiếp vật, đều lấy đạo đức nhân nghĩa để bảo toàn cho sự trang trọng mình...» 

Trung Dung cũng viết:

Mỗi động tác quân tử đều nên như mẫu mực,

Mỗi hành vi là khuôn phép chúng nhân theo. 

Mỗi lời nói, thiên hạ đời sau sẽ nương vào,

Người xa ngưỡng mộ, người gần không hề ngán. 

Thứ đến, Lão tử khuyên ta nên sống với một thần trí định tĩnh. 

Lý Long Uyên bình câu «Tuy hữu vinh quan, yến xử siêu nhiên» như sau: «Nên sống vô vi trần tĩnh, «Vinh quan» tức là tất cả những vật dục phân hóa, thanh sắc hóa lợi. Mọi người đều tranh nhau hưởng mùi đời, lặn ngụp trong ba đào thế sự, chỉ có người quân tử là sống an nhàn, siêu thoát; thanh tĩnh khác đời, hư minh thuần nhất; tùy thời thuận lý; không để cho vật dục làm đổi rời; không để cho tính tình vọng động càn rỡ; y như là gió mát trăng trong, lúc nào cũng ung dung thư thái, siêu thoát hồn nhiên... Người tu đạo nếu có thể sống trong sang giàu mà không để cho giàu sang làm thay lòng dạ, sống trong nghèo nàn, mà không để cho nghèo nàn làm lụy tấm thân, được như vậy tức là người quân tử thoát tục rồi còn gì?» 

Gia Cát Vũ hầu cũng viết: «Phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ trí viễn.» 

非 淡 泊 無 以 明 志, 非 寧 靜 無 以 致 遠.

(Không đạm bạc làm sao sáng suốt,

Không tĩnh định làm sao tiến xa.)

Lý Long Uyên cho rằng: mỗi con người chúng ta đều tôn quí vô ngần, mỗi con người chúng ta đều là một quốc gia có muôn cỗ xe, cho nên chúng ta đừng nên giảm giá trị của mình. Người tu đạo nên lấy đó làm đề tài suy nghĩ. 

Lão tử kết luận: Coi nhẹ mình tức là mất căn nguyên; ôm đồm nhiều chuyện phù du, là bỏ mất Đại Đạo.

Nhân sinh tứ thủ

"Nhân sinh tứ thủ" - bốn điều cần thủ vững trong cuộc đời không đặt nặng mục tiêu về việc làm nên chí lớn hay thành công mà cốt là gây dựng nên cốt cách con người.

 “Nhân sinh tứ thủ” là quy phạm đạo đức tu thân dưỡng tính của người Trung Hoa thời xưa. Vậy bốn điều cần thủ vững trong cuộc đời là gì?

1. Thủ khiêm tốn – giữ đức tính khiêm tốn

Trong “Sử ký” có viết rằng, thời trẻ Khổng Tử từng hướng Lão Tử thỉnh giáo đạo lý làm người. Lão Tử nói với Khổng Tử: “Lương cổ thâm tàng nhược hư, quân tử thịnh đức dung mạo nhược ngu.” (Tạm dịch: Người buôn giỏi thường khéo giữ của quý giá như không hề có gì, người quân tử đức tính dung mạo giống như kẻ ngu ngơ).

Lão Tử nói với Khổng Tử rằng: “Nhĩ yếu khứ điệu kiêu ngạo chi khí hòa tham dục chi tâm, như thử tài năng thành vi thánh nhân. Giá tiện thị sở vị đích”Đại trí nhược ngu” (Tạm dịch: Một người phải phải bỏ khí kiêu ngạo và tâm dục vọng thì mới có thể trở thành thánh nhân. Đây được gọi là “Bậc đại trí giả ngu”).

 Từ xưa đến nay bậc trí tuệ thực sự không bao giờ cậy tài mà kiêu ngạo, không khoan dung người khác.

2. Thủ tĩnh, gặp việc lớn nhất định phải có tĩnh khí

“Tĩnh” là một loại đại trí tuệ mà người cổ xưa tôn sùng. Trong “Đạo đức kinh”, Lão Tử viết: “Tĩnh vi táo quân” (Tạm dịch: Tĩnh là chủ của xao động, nóng nảy). Tĩnh có thể khắc chế được khí nóng trên thân thể người, làm mất sự nóng nảy trên cơ thể người.

Trong “Đại học” của tác giả Tử Tư (có ghi chép nhưng chưa xác định) cũng nói: “Tĩnh nhi hậu năng an, an nhi hậu năng lự, lự nhi hậu năng đắc” (Tạm dịch: Tĩnh rồi mới có thể an định. An định rồi thì sau mới lo nghĩ, mưu sự mà làm thành được việc). Có thể nói, tĩnh là an định, là yên ổn, là cơ sở, nền móng của suy nghĩ và làm thành việc lớn.

Một người nếu trong tâm không tĩnh thì thực sự rất khó để suy nghĩ được vấn đề, làm người, làm việc cũng nhất định sẽ ngạo mạn, kiêu căng, xốc nổi. Người có tĩnh khí sẽ cẩn thận quan sát nhận định tình hình, xem xét thời thế, càng dễ dàng suy nghĩ được sâu xa mà tìm được ra biện pháp giải quyết vấn đề hay hiểu được đạo lý nhân sinh.

Chỉ có người thủ vững được tĩnh mới có thể phát hiện được những điều tốt đẹp và hạnh phúc trong cuộc sống. Người kiêu căng, xốc nổi, bước chân vội vàng luôn lỡ bước mà bỏ qua cơ hội gặp gỡ những điều tốt đẹp trong cuộc đời. Chúng ta có thể sẽ trải qua những năm tháng “phí phạm” hay những lúc “nhấp nhô” trên đường đời nhưng nếu bảo trì được thái độ và cách sống đạm bạc, thản nhiên tự tại thì từ trong “rối ren” ấy có thể tìm được sự siêu nhiên và an định trong tâm mình. Khi ấy, chúng ta sẽ không bị phiền nhiễu và bị gục ngã bởi thế tục, cuộc đời cũng sẽ rộng mở và sáng tỏ hơn.

3. Thủ thời, người quân tử chờ thời cơ

Thủ thời không phải đúng giờ mà là nắm chắc thời cơ. Trong “Chu Dịch” viết: “Quân tử tàng khí vu thân, đãi thì nhi động” (Tạm dịch: Người quân tử cất giấu vũ khí, chờ thời cơ). Có ý nói rằng, người quân tử có tài năng, tài nghệ siêu việt hơn người nhưng họ không khoe khoang mà chờ đến khi thời cơ đến họ đem tài năng, tài nghệ ra thi triển.

Như Lã Thượng gặp Chu Văn Vương chính là như vậy. Lời này cũng nhắc nhở chúng ta rằng, vào lúc chúng ta còn chưa được ai biết đến, thì phải tăng cường tu dưỡng, chờ khi cơ hội tới mới có thể thi triển ra đầy đủ tài năng của mình.

“Có kiến thức thì không nghi ngờ, có lòng nhân thì không ưu tư, có dũng cảm thì không sợ hãi” (Khổng Tử)

Thời cơ, thời thế là khách quan, không phải là con người làm ra. Chúng ta không thể sáng tạo ra thời cơ mà chỉ có thể làm tốt những chúng ta có thể làm, chờ đợi thời cơ, nắm bắt thời cơ. Đây chính là “thủ thời”. Một người biết “thủ thời” nhất định sẽ có sự chuẩn bị tốt, kỹ càng và không để thời cơ trôi qua một cách vô ích.

4. Thủ tín, người không tín sao làm lên việc?

Trong “Luận ngữ” của Khổng Tử nói: “Nhân nhi vô tín, bất tri kì khả dã. Đại xa vô nghê, tiểu xa vô nguyệt, kì hà dĩ hành chi tai?” (Tạm dịch: Người mà không đáng tin cậy, làm sao làm được việc. Xe lớn mà không có cái đòn lớn, xe nhỏ mà không có cái chốt nhỏ, làm sao dùng để đi đây?)

Năm 544 trước Công nguyên, Quý Trát phụng mệnh đi viếng thăm nước Lỗ. Ông có mang theo một đoàn tùy tùng và xuất phát từ thủ phủ của nước Ngô. Lúc họ đi qua khu vực nước Từ, chứng kiến cảnh dân chúng nước Từ an cư lạc nghiệp, cuộc sống giàu có yên vui thì trong lòng họ không khỏi ngưỡng mộ: “Vua nước Từ trước tới nay nổi tiếng là dùng nhân nghĩa đối đãi với dân chúng, hôm nay được chứng kiến điều này, quả là danh bất hư truyền!”

Quý Trát liền nảy sinh ý muốn tới thăm hỏi vua nước Từ một chút để thổ lộ lòng ngưỡng mộ của mình. Vua nước Từ rất thích thanh bảo kiếm mà Quý Trát đeo trên người, mấy lần ông muốn nói nhưng lại không tiện mở miệng. Quý Trát là người thông minh nên chỉ liếc mắt đã hiểu thấu lòng vua nước Từ, muốn tặng lại thanh bảo kiếm cho vua nước Từ nhưng vì còn phải đi sứ nên ông chỉ tự hứa với lòng mình rằng sau này quay trở lại sẽ tặng cho vua nước Từ.

Sau khi Quý Trát quay lại thì vua Từ đã mất. Dù không ai biết lời hứa của Quý Trát nhưng ông vẫn cởi bảo kiếm và treo trên cây, cạnh phần mộ của vua Từ.

Câu chuyện “Quý Trát treo kiếm” làm nên bài học sâu sắc về giữ chữ Tín. Dù chỉ là lời tự hứa, nhưng ông vẫn làm tròn ngay cả đối với người đã khuất.

Tùy tùng của vua Từ thấy vậy liền ngăn cản và nói: ““Thanh bảo kiếm là quốc bảo của nước Ngô, sao có thể tùy tiện đem tặng cho người khác? Huống hồ bây giờ vua Từ cũng đã qua đời, thì cần gì phải tặng cho người thừa kế chứ?”

Quý Trát nghe mọi người nói vậy liền trả lời: “Lần trước trong lúc nói chuyện cùng với vua Từ, ta không tặng bảo kiếm cho ngài là vì ta còn phải có nhiệm vụ đi sứ nước Lỗ. Nhưng trong lòng ta sớm đã hứa sẽ tặng nó cho vua Từ rồi. Đã hứa rồi, sao có thể vì vua Từ đã mất mà lừa gạt lương tâm của mình đây? Hơn nữa, ta là công tử và sứ giả của nước Lỗ mà lại không coi trọng chữ tín, nếu như điều này truyền đi thì đâu còn mặt mũi nào mà đối mặt với mọi người? Người khác sẽ nhìn chúng ta như thế nào?”

Thủ tín là một loại lực hấp dẫn của nhân cách mà có dùng bao nhiêu tiền cũng không mua được. Đường đường chính chính làm người! Quan minh chính đại làm việc! Vĩnh viễn đừng bao giờ vứt bỏ sự tín nhiệm của người khác đối với bản thân mình, bởi vì người khác tín nhiệm bạn tức là giá trị của bạn đã nằm trong sự cảm nhận của người khác rồi! Thất tín là thất bại lớn nhất của đời người, thủ tín mới có thể được lòng người!

4 CHỮ THỦ CẦN NHỚ: TỐN – TĨNH – THỜI  – TÍN

-ST trên NET-